ΕΚΑΤΟ ΚΑΙ ΕΙΚΟΣΙ ΦΩΝΕΣ: ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ «ΦΩΝΗ ΤΗΣ», ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΣ ΤΗ ΦΩΝΗ ΜΑΣ
Εκατό και είκοσι φωνές είναι το δεύτερο βιβλίο της συλλογικότητας-δίκτυο γυναικών «η φωνή της». 120 γυναίκες καταθέτουν τα ειδολογικά ποικίλα λογοτεχνικά κείμενά τους –ποιήματα, μικροδιηγήματα, αποσπάσματα πεζών– άλλα (τα λιγότερα) ήδη εκδομένα, άλλα (η πλειονότητα) γραμμένα ειδικά γι’ αυτό το βιβλίο.
Η απήχηση που πέτυχε ο πρώτος τόμος, με τίτλο το όνομα της συλλογικότητας, πιστοποίησε την ανάγκη της επανάληψης του εγχειρήματος, στηριγμένου στην πίστη για τον επικοινωνιακό χαρακτήρα των λογοτεχνικών κειμένων και για τη δραστικότητα μιας λογοτεχνίας που βασίζεται στην τρέχουσα πραγματικότητα, δεν εθελοτυφλεί στα μείζονα ζητήματα στο όνομα μιας σχεδόν άφυλης οικουμενικότητας ταυτισμένης με την υψηλή λογοτεχνικότητα.
Η ενικότητα του ουσιαστικού και η κτητική αντωνυμία «της» στον τίτλο του πρώτου τόμου (Η φωνή της) δήλωνε ότι η φωνή ανήκει σε θηλυκότητες καιεκφράζει την ανάγκη της συσπείρωσης. Τώρα έγινε πολλαπλασιαστικά Εκατό και είκοσι φωνές διαλαλώντας το άνοιγμα και τη συμμετοχικότητα των γυναικείων φωνών. Αν και, αναπόφευκτα, τίθεται το ερώτημα της εκπροσώπησης και των αποκλεισμών, αναδεικνύεται η αναγκαιότητα της συμπεριληπτικότητας που χαρακτηρίζεται από πολλαπλότητα.
Είναι λοιπόν αυτός ο τόμος ένα φεμινιστικό βιβλίο; Τι κάνει ένα λογοτεχνικό βιβλίο, και μάλιστα ένα συλλογικό συγγραφικό εγχείρημα, φεμινιστικό; Είναι το ότι γράφουν 120 γυναίκες, άρα είναι γυναικείο; Τότε, είναι και φεμινιστικό; Είναι οι θεματικές που πραγματεύονται τα ποιήματα και τα πεζά ή το κοινό στο οποίο απευθύνεται το βιβλίο; Ίσως η κριτική, και ιδίως οι άντρες κριτικοί, να θεωρούν ότι αυτά τα ερωτήματα έχουν ήδη απαντηθεί, ο φεμινισμός ως κίνημα πέτυχε τους στόχους του (ποσοστώσεις, ισότητα, νομική κατοχύρωση δικαιωμάτων κ.λπ.) ή ότι ο φεμινισμός των δικαιωμάτων δεν έχει θέση στη σύγχρονη δυτική κοινωνία ή, ακόμη, ότι ο φεμινισμός, όπως και οτιδήποτε πολιτικό, δεν έχει θέση στη λογοτεχνία και συνεπώς περιττεύουν πλέον βιβλία όπως το Εκατό και είκοσι φωνές, που μάλιστα μπορεί να υπονοούν με τον τίτλο ότι χρειάζονται πολλές γυναικείες φωνές για να ακουστούν δυνατότερα. Ακούγεται αληθινά η φωνή των γυναικών τόσο ηχηρή όσο αξίζει και όσο οι καιροί επιβάλλουν να είναι; Γιατί σήμερα έχουν έρθει στο φως εκείνα τα καλά κρυμμένα προσωπικά και οικογενειακά άρρητα που δεν κάνουν απλώς πολιτικό το προσωπικό αλλά επιβεβαιώνουν ότι οι ρίζες της γυναικείας υπόταξης είναι και βαθιές, παλιές και πολύπλοκες. Οι κάθε είδους εξουσιαστικές πρακτικές βίας ήρθαν προ οφθαλμών του κοινωνικού συνόλου αποδεικνύοντας ότι οι κατακτήσεις μακροχρόνιων αγώνων και διεκδικήσεων δεν αποτέλεσαν παρά μόνο μια αρχή και αναδεικνύοντας την ανάγκη να μην υπάρχει καμιά συναίνεση και κυρίως καμιά σιωπή. Η φωνή είναι το αντίθετο στη σιωπή που πολλαπλά βιώσαμε και βιώνουμε, ακόμη και στη λογοτεχνία, με πρακτικές περιθωριοποίησης/ αορατοποίησης φεμινιστικών φωνών και οι Εκατό και είκοσι φωνές, πολλές και βροντόλαλες, επιδιώκουννα τη σπάσουν, για δεύτερη φορά, και να απαντήσουν ότι η στέρηση και άρνηση λόγου, και όλες εκείνες οι πράξεις βίας που καθυπότασσαν τις γυναίκες, υπάρχουν. Αν δηλώνονται με τη λογοτεχνία δεν είναι επειδή πρόκειται για λογοτεχνικά μοτίβα του συρμού που έχουν πρόσκαιρη απήχηση και αποσκοπούν στην εφήμερη συγκίνηση ούτε ο φεμινισμός είναι θεωρία για τον ακαδημαϊκό χώρο και αόριστη αφορμή για διηγήματα και ποιήματα. Αντίθετα, τα διηγήματα και τα ποιήματα, χωρίς να παύουν, όπως πολλοί διατείνονται, να αποτελούν λογοτεχνία, είναι ο λόγος των γυναικείων υποκειμένων που προκύπτει μέσα από το φεμινισμό ως βίωμα και πρακτική.
Τα κείμενα του τόμου λοιπόν:
• προέκυψαν από την ανάγκη να προβληθούν οι διαφορετικοί/ασύμμετροι τρόποι των ποικίλων διακρίσεων κατά των γυναικών. Γι’ αυτό μιλούν για βιώματα κυρίως cis θηλυκοτήτων από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, μορφωτικό επίπεδο και εθνικότητες, χρόνους/χώρους (πόλη, ύπαιθρος/επαρχία) και με διαφορετικούς τρόπους εκφρασμένα. Ηέμφαση δίνεται στην υπόταξη και στις ποικίλες μορφές βίας: υποταγή σε στερεότυπα/συμβάσεις συμπεριφοράς/εμφάνισης, γυναικοκτονίες, βιασμό, ενδοοικογενειακή βία, σιωπή των γυναικών που υπηρέτησαν υποταγμένες το αντρικό προνόμιο ζώντας στη μοναξιά, δυσκολία ή ακατόρθωτο διαφυγής από μια κακοποιητική σχέση που με τη σειρά της προκαλεί άλλες δυσκολίες, περιορισμό της σεξουαλικότητας και φίμωση της έκφρασής της, βιολογία ως μοίρα με την επιβολή της μητρότητας, μητρότητα/επιλογή, σχέση μητέρας-κόρης.
• δεν αναζητούμε σε αυτά το βίωμα ως αυτοβιογράφηση. Απ’ όποιες θεσιακότητες κι αν γράφονται, ακόμη και με μετέωρο το ερώτημα πόσο μπορούμενα μιλάμε για αυτό που δεν βιώσαμε ή για όποιες δεν είμαστε, με όποιες αναπαραστάσεις κι ανεπιλέγονται εντέλει μένει σαφές ό,τι αυτά τα κείμενα επιχειρούν να δείξουν, δηλ. αυτόπου συχνά αναρωτιόμαστε για όλη τη λογοτεχνία: τι τελικά (μπορεί να) κάνει.
• δεν είναι ευχάριστα και διασκεδαστικά. Επειδή αρθρώνονται στη σιωπή και την υποταγή έχουν ως υφολογική βάση τη θλίψη και τον υπόγειο θυμό. Ο χαμηλόφωνος τόνος, το θλιμμένο ύφος είναι εξάλλου ό,τι κληροδοτήθηκε στις γυναίκες ως φυσική (δηλαδή φυσικοποιημένη) έκφραση αφού το υψηλό, μεγαλόφωνο, επαναστατικά οργίλο είχαν ανέκαθεν κατοχυρωθεί στους άντρες, ύφος όμως που οι γυναίκες δημιουργοί χρησιμοποιούν ολοένα και συχνότερα μιλώντας για τη γυναικεία εμπειρία μέσα σε μια αντρική γλώσσα και κοινωνία.
• δεν αναπαράγουν τη θλίψη και την οργή ως συναισθηματική μεμψιμοιρία ή αβάσιμο θυμό αλλά τα αναπλαισιώνουν συνιστώντας μια διαρκή «ενόχληση», συνεχή υπενθύμιση της συνεχιζόμενης ιστορικής αδικίας μέχρι αυτή να πάψει να υπάρχει.
Ως δίκτυο γυναικών, «η φωνή της», δείχνει με τις Εκατό και είκοσι φωνές την κινητικότητα και τη δυναμική του. Έξω από αυτό μπορούμε να ακούσουμε πολλές άλλες φωνές, συλλογικές και μεμονωμένες, που επικεντρώνονται στα ίδια ή σε άλλα ζητήματα από τον ευρύτερο φεμινιστικό χώρο. Ο στόχος για όλες είναι ένας: φωνές δυνατές να έρχονται από παντού.
ΒΑΡΒΑΡΑ ΡΟΥΣΣΟΥ
Μόνιμη Διδάσκουσα,
Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου