Από την αρχαιότητα έως σήμερα, η παγκόσμια λογοτεχνία έχει να παρουσιάσει μια πλειάδα γυναικείων χαρακτήρων που διαθέτουν εξαιρετικό πλούτο και ποικιλία. Αντιγόνη, Μήδεια, λαίδη Μάκβεθ, Άννα Καρένινα, μαντάμ Μποβαρύ, πόσες και πόσες αξιομνημόνευτες ηρωίδες! Πόσες μοναδικές προσωπικότητες! Ωστόσο αν παρατηρήσουμε τα πράγματα από πιο κοντά θα διαπιστώσουμε τα εξής:
Κατά πρώτον ότι όλες σχεδόν αυτές οι ηρωίδες είναι δημιουργήματα ανδρών συγγραφέων.
Κατά δεύτερον ότι μέχρι τις αρχές του 20 αιώνα, αναπαράγοντας και διαιωνίζοντας συγκεκριμένα στερεότυπα, οι άντρες συγγραφείς παρουσιάζουν τις γυναίκες σε πολύ συγκεκριμένους ρόλους: της μούσας, της ιδανικής συζύγου και μητέρας, της αγνής, ευαίσθητης, ρομαντικής, υπάκουης ύπαρξης ή αντίθετα της άπιστης, της δολοπλόκας, του ολέθριου θηλυκού, της femme fatale, της μάγισσας που πρέπει να καεί στην πυρά επειδή αρνείται να υποταχθεί. Είτε άγγελος είτε διάβολος, η γυναίκα στη λογοτεχνία δεν προσδιορίζεται ως αυθύπαρκτο ον, όποτε δε αποκλίνει από τους ρόλους που της επιφυλάσσονται και εναντιώνεται στα κοινωνικά πρότυπα, η τιμωρία δεν αργεί.
Κατά τρίτον θα διαπιστώσουμε ένα ακόμα παράδοξο. Η γυναίκα, όπως λέει η Βιρτζίνια Γουλφ στο «Ένα δικό της δωμάτιο» «από πλευράς φαντασίας, έχει ύψιστη σημασία, από πρακτικής πλευράς είναι εντελώς ασήμαντη. Στη μυθοπλασία κυριαρχεί στις ζωές βασιλέων και κατακτητών, στην πραγματικότητα ήταν η σκλάβα οποιουδήποτε αγοριού, όταν οι γονείς του της περνούσαν με το στανιό ένα δαχτυλίδι στο δάχτυλο. Μερικά από τα πιο εμπνευσμένα λόγια, μερικές από τις βαθύτερες σκέψεις στη λογοτεχνία βγήκαν από τα δικά της χείλη. Στην πραγματική ζωή με δυσκολία μπορούσε να διαβάσει, μετά βίας μπορούσε να γράψει…»
Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, λοιπόν, η ζωή της γυναίκας είναι συνυφασμένη με δεκάδες απαγορεύσεις, περιορισμούς και αποκλεισμούς που συχνά θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική, πνευματική και σωματική της ακεραιότητα. Δεν έχει τη δυνατότητα να μορφωθεί, να βγει στην αγορά εργασίας χωρίς τη συγκατάθεση του πατέρα ή του συζύγου της, να επιλέξει τον σύζυγό της, να διαθέσει το σώμα της όπως εκείνη θέλει και πάνω απ’ όλα να έχει λόγο για όλα αυτά. Στον χώρο της τέχνης, ακόμα και σήμερα εξακολουθούμε να λέμε ‘ο δημιουργός’, ‘ο καλλιτέχνης’.
Είναι ευρέως γνωστό ότι η γυναικεία λογοτεχνική δημιουργία πολεμήθηκε κατά κόρον τους προηγούμενους αιώνες. Αμφισβητήθηκε η αξία του έργου των γυναικών, απορρίφθηκαν επανειλημμένα τα γραπτά τους, οι ίδιες αναγκάστηκαν να κρύψουν το φύλο τους πίσω από ένα ανδρικό ψευδώνυμο προκειμένου να εκδώσουν τα βιβλία τους όπως η Georges Sand, η George Eliot και τόσες άλλες. Πολλές είδαν τα έργα τους να τα σφετερίζονται άντρες συγγραφείς, όπως η Colette που ο σύζυγός της τα παρουσίαζε ως δικά του. Ακόμα πιο πολλές παραγκωνίσθηκαν από την παγκόσμια Ιστορία. Ωστόσο, οι γυναίκες δεν έπαψαν ποτέ να γράφουν. Ξεκινώντας από τη Σαπφώ και φτάνοντας έως σήμερα, τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Ήδη τον 10o αιώνα, στην επαρχία Χουνάν της Κίνας, οι γυναίκες, μην έχοντας δικαίωμα στην εκπαίδευση, επινόησαν τη δική τους μυστική γραφή προκειμένου να εκφραστούν, την οποία και μετέφεραν από μάνα σε κόρη. Πέραν της ευρύτατης θεματολογίας που ανέπτυξαν ανά τους αιώνες, γυναίκες συγγραφείς όπως η Κριστίν ντε Πιζάν τον 15ο αιώνα, οι Σοφολογιότατες τον 17ο, η Σαρλότ Μπροντέ και πολλές άλλες ομότεχνές της του 19ουαιώνα, καθώς και πλήθος συγγραφέων του 20ού αμφισβήτησαν τους κυρίαρχους θεσμούς, στηλίτευσαν τις διαφόρων ειδών αδικίες και αποκλεισμούς που υφίσταντο λόγω του φύλου τους, μίλησαν για καταπιεσμένα συναισθήματα και απαγορευμένες επιθυμίες, διεκδίκησαν μια άλλη θέση στην κοινωνία. Συγγραφείς όπως η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Βιρτζίνια Γουλφ, η Τόνι Μόρισον η Ελέν Σιξού ανανέωσαν με τον δικό τους πρωτοπόρο λόγο τη γραφή, απεκδυόμενες τον πατριαρχικό Λόγο που επί αιώνες αναγκάστηκαν να εσωτερικεύσουν. Και πώς θα μπορούσαν άλλωστε να σιωπήσουν όταν αυτό που πρέπει πρώτα απ’ όλα να αποκτήσουν όλες οι γυναίκες στον κόσμο είναι μια φωνή. Μια φωνή έτσι ώστε να μπορέσουν να διεκδικήσουν τον λόγο και τον ρόλο που τους αναλογεί στην επίσημη Ιστορία. Μια φωνή έτσι ώστε να μπορέσουν να αρθρώσουν ένα τεράστιο ΟΧΙ σε κάθε μορφή κακοποίησης και ένα μεγάλο ΝΑΙ σε σχέσεις βασισμένες στον σεβασμό της γυναικείας τους υπόστασης, της πνευματικής, ψυχικής και σωματικής τους υγείας.
Στον συλλογικό τόμο 53 διηγημάτων που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, γυναίκες συγγραφείς από όλη την Ελλάδα αποτυπώνουν η κάθε μια με τη δική της ιδιαίτερη φωνή τα φαινόμενα βίας των οποίων όλες οι γυναίκες στον κόσμο γίνονται θύματα από την παιδική τους κιόλας ηλικία. Με φόντο τη μεγαλούπολη ή τον ασφυκτικό περίγυρο της επαρχίας, τα διηγήματα παρουσιάζουν τη βία σε όλες της τις εκφάνσεις – λεκτική αλλά και σωματική που ενίοτε φτάνει στον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων και στον φόνο – καθώς και τους τρόπους που διαποτίζει όλες τις σχέσεις, οικογενειακές, ερωτικές, εργασιακές. Από τον βιασμό από άτομο του συγγενικού περιβάλλοντος μέχρι την κακοποιητική συμπεριφορά του γυναικολόγου, τα απάνθρωπα έθιμα όπως εκείνο της σύγκριας, την απόρριψη και την καταδίκη των γυναικών όχι μόνο από άνδρες αλλά και από ομόφυλές τους, τα διηγήματα απεικονίζουν άλλοτε με ωμό ρεαλισμό, άλλοτε υπαινικτικά ή αλληγορικά τη βία που υφίσταται ένας πολύ μεγάλος αριθμός γυναικών σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί η πατριαρχική αντίληψη και ο μισογυνισμός. Δεν τους αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση όπως στην περίπτωση μίας από τις πρώτες ελληνίδες συγγραφείς της Ελισσάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου την οποία η οικογένειά της πάντρεψε με το ζόρι παρά την επιθυμία της να αφοσιωθεί στο έργο της. Στη μυθιστορηματική της εκδοχή, σε δύο διηγήματα του τόμου, στερείται και την ελευθερία του λόγου καθώς μετά τον θάνατό της, ο γιος της λογοκρίνει τα χειρόγραφά της.
Παγιδευμένες οι ηρωίδες, φτάνουν συχνά στο σημείο να ενστερνιστούν και οι ίδιες την κυρίαρχη ιδεολογία, να αναπαράγουν τη φωνή του εκάστοτε διώκτη τους μαζί με το βαθύτατο αίσθημα ενοχής που την συνοδεύει κάθε φορά που παρεκκλίνουν από τα επιβεβλημένα πρότυπα. Απέναντι στη βία που υφίστανται, οι περισσότερες υιοθετούν παθητική στάση ή προσπαθούν να βρουν καταφύγιο στη φαντασία και στην ονειροπόληση. Σε λίγες περιπτώσεις επιλέγουν τη φυγή και ακόμα σπανιότερα εξεγείρονται, εκδικούνται, διεκδικούν μια άλλη ζωή.
Η λογοτεχνία υπήρξε πάντα ένα ισχυρό όπλο, μια πηγή γνώσης που απελευθερώνει τον άνθρωπο γιατί ως γνωστόν, η γνώση είναι εξουσία. Η δύναμη των λέξεων είναι τεράστια, η λογοτεχνία σπάζει τα ταμπού, ξεσκεπάζει τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις, μορφώνει, προάγει την ευρύτητα του πνεύματος, τη δημιουργία σκεπτόμενων πολιτών. Αυτός ακριβώς είναι και ο στόχος των 53 αυτών διηγημάτων. Να αποκαλύψουν το πρόβλημα εξερευνώντας τις ποικίλες μορφές του, με σκοπό να καταδείξουν το συλλογικό και διαχρονικό τραύμα που οφείλεται στην έμφυλη βία και να συντελέσουν στην επούλωσή του. Να στηρίξουν τα θύματα βοηθώντας τα να συνειδητοποιήσουν τις παθογένειες που αναπτύσσονται στο παρόν κοινωνικό σύστημα και τους μηχανισμούς που τις συντηρούν. Να μας κάνουν όλους συμμέτοχους και την επόμενη φορά που θα ακούσουμε ένα γυναικείο ουρλιαχτό στη γειτονιά μας, να μην κλείσουμε το παράθυρο προφασιζόμενοι ότι δεν μας αφορά. Να προσφέρουν λύτρωση και να προτείνουν νέους τρόπους με την ελπίδα ότι οι επόμενες γενιές ανδρών και γυναικών θα μεγαλώσουν όχι αναπαράγοντας ρόλους αφέντη και υποτελούς, δυνάστη και δέσμιου, θύτη και θύματος, αλλά με πρότυπα που θα προωθούν ανάμεσα στα φύλα σχέσεις ισότητας και αλληλοσεβασμού.
Η Λίλα Κονομάρα είναι συγγραφέας, μέλος του δικτύου, “η Φωνής της”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου