(Το βίντεο προβλήθηκε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου).
Το παράδειγμα της Ισλανδίας
Ήταν γλυκιά, γελαστή φαινόταν νεότατη και εκφραστικά όμορφη. Αργότερα έμαθα πως είχε κι εγγονάκι. Λεγόταν Sigriður björk Guðjónsdóttir, φορούσε τη στολή της όμως ούτε το ύφος ούτε ο λόγος της θύμιζε αστυνομικό. Μια καλοσυνάτη δασκάλα ίσως. Ο δρόμος για να γίνει και να παραμένει εδώ και χρόνια η Ισλανδία ο παράδεισος της ισότητας για τις γυναίκες, ήταν μακρύς μας είπε. Απαριθμούσε τις δυσκολίες του ταξιδιού και σημείωνε τρόπους αντιμετώπισης.
Βρισκόμασταν στην αίθουσα Μελίνα Μερκούρη του Δήμου Αγίου Δημητρίου Αττικής τον Οκτώβριο που μας πέρασε (23-10-23). Είχαμε συγκεντρωθεί πολλές γυναίκες και πέντε άντρες για το Συνέδριο με θέμα την ενδοοικογενειακή βία. Ο τίτλος, “διατομεακή ανταπόκριση για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας”, ενδεικτικός της ευρύτατης συνεργασίας που απαιτείται για να αντιμετωπιστεί η βία μέσα στην οικογένεια. Στη συγκεκριμένη εργασία συμμετείχαν και μοιράστηκαν μαζί μας την εμπειρία τους εκπρόσωποι από την Ελληνική Αστυνομία, το Δικαστικό σώμα, τα Δημόσια Νοσοκομεία, τον Δήμο Αγίου Δημητρίου, το Χαμόγελο του παιδιού και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας. Το επίσημο κράτος με την Εκτελεστική εξουσία, απουσίαζε.
Από την ομιλία της κ. Sigriður και από τις επόμενες εισηγήσεις των ομιλητών, που είχαν επισκεφθεί την Ισλανδία στο πλαίσιο του παραπάνω προγράμματος, καταλάβαμε περίπου πώς λειτουργούν τώρα στη χώρα αυτή οι διαδικασίες και πώς αντιμετωπίζονται τα φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας. Αργότερα η κ Κική Πετρουλάκη, Ψυχολόγος, Ph.D., πρόεδρος του Δ.Σ. στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας συντονίστρια του προγράμματος, είχε την καλοσύνη να μου δώσει περισσότερες πληροφορίες, τις οποίες χρησιμοποιώ επικουρικά για να συνοψίσω τα κύρια σημεία του ισλανδικού παραδείγματος.
Πριν μπούμε σε ειδικές λεπτομέρειες, είναι απαραίτητο να τονιστεί πως η πρόοδος που έχει σημειωθεί σ’ αυτή τη μικρή χώρα του μισού εκατομμυρίου κατοίκων, ώστε να θεωρείται το ασφαλέστερο μέρος για να είσαι γυναίκα, είναι αποτέλεσμα ατομικής και κρατικής προσπάθειας. Ακόμη και όταν οι πρωτοβουλίες ξεκινούν από άτομα ή φορείς, κι αν στηρίζονται από προσωπικότητες όπως η συγκεκριμένη χαρισματική Αρχηγός της Αστυνομίας της Ισλανδίας, όμως χωρίς το Κράτος δεν θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν. Παντού στις γειτονιές έχουν δημιουργηθεί κτίρια εμφανή και όχι κρυμμένα γραφεία σε πολυκατοικίες, με μεγάλες ταμπέλες που αναγράφονται επάνω πρόνοια, έμφυλη βία, κοινωνική αλληλεγγύη, δηλαδή οι δομές είναι κρατικές. Εκεί οι κάτοικοι ενημερώνονται για τα ζητήματα εμφυλης βίας και οι γυναίκες μπορούν να απευθυνθούν άμεσα για αποτελεσματική βοήθεια ή συμβουλές. Επίσης ξεκίνησαν και συνεχίζονται όλα αυτά τα τελευταία χρόνια καμπάνιες ενημέρωσης για ζητήματα σεξισμού και bulling, διορθωτικές κινήσεις και δημιουργία φορέων όπου εντοπίζονται κενά.
Το μεγάλο θέμα, όπως μας τόνισε η κ Sigriður björk Guðjónsdóttir ήταν να αλλάξει η νοοτροπία. Η αστυνομία, οι δικαστές, αλλά και τα άτομα χωριστά, αιώνες έχουν γαλουχηθεί με στερεότυπα συμπεριφοράς και ζωής. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί η ατομική αντίδραση του καθενός στη διαδικασία της μετατροπής αλλά και η πολιτική αναστάτωση, που συνεπάγεται κάθε πολιτισμική μετατόπιση.
Πιο συγκεκριμένα:
Ο ρόλος της Αστυνομίας στην Ισλανδία είναι να εστιάζει πρώτα στις ανάγκες των πολιτών. I am a servant leader, λέει η κ. Sigriður björk Guðjónsdóttir, ενώ η οδηγία που δίνουν στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας μετά την αστυνομική παρέμβαση είναι: “κάλεσε μας όσες φορές χρειαστεί, είναι προτιμότερο να μας καλέσεις χωρίς λόγο πάρα να ζεις με το φόβο”.
Με αυτή την λογική, έχουν γίνει πολλές αλλαγές στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η ενδοοικογενειακή βία από την αστυνομία και έχει τροποποιηθεί η σχετική νομοθεσία, ενώ ιδιαίτερα φροντίζουν για την ενημέρωση της κοινής γνώμης:
Α. Η δίωξη του δράστη δεν εξαρτάται από τη μαρτυρία του θύματος. Μόλις η Αστυνομία λάβει κλήση για ενδοοικογενειακή βία, φτάνουν στο σπίτι έως και 7 επαγγελματίες διαφορετικών ειδικοτήτων και είναι δική τους δουλειά να συλλέξουν μέσα σε 24 ώρες όλα τα στοιχεία που απαιτούνται ώστε να απαλλαγεί το θύμα από αυτό το βάρος. “Το χρονικό παράθυρο για να σώσουμε οικογένειες είναι 24 ώρες. Μετά κλείνει”, αναφέρουν χαρακτηριστικά. Οι θύτες δεν θέλουν κόσμο στο χώρο τους γιατί έτσι χάνουν την υπεροχή. Η αστυνομία λοιπόν είναι σημαντικό να μπει μέσα στο σπίτι. Μαζί είναι και εισαγγελέας. Επίσης ο Δήμος ταυτόχρονα στέλνει κάποιον για υποστήριξη των θυμάτων όσο η αστυνομία κάνει τη δουλειά της. Που είναι να συλλέγει στοιχεία. Ο αστυνομικός έχει κάμερα στο κράνος του η οποία λειτουργεί καθόλη τη διάρκεια της έρευνας. Και τη συνέχεια την αναλαμβάνει η αστυνομία. Δεν κάνει ο θύτης την καταγγελία αλλά η αστυνομία.
Β. Έχουν γίνει νέες νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν: α) την ποινικοποίηση του βιασμού χωρίς συναίνεση, με βάση την οποία έχει αντιστραφεί το βάρος της απόδειξης. Έτσι ο φερόμενος ως δράστης πρέπει να αποδείξει ότι είχε λάβει τη συναίνεση από το θύμα και όχι το αντίθετο, δηλαδή το θύμα να πρέπει να αποδείξει ότι δεν είχε συναινέσει στη σεξουαλική πράξη που καταγγέλλει, β) την άσκηση δίωξης για την έκθεση των παιδιών-μαρτύρων σε ενδοοικογενειακή βία, γ) την αύξηση των ποινών και κυρώσεων για επαναλαμβανόμενη βία και όταν υπάρχουν επιβαρυντικές συνθήκες.
Γ. Όσο αφορά στην εκπαίδευση των αστυνομικών, έχει δημιουργηθεί το Κέντρο Αστυνομικής Κατάρτισης και Ανάπτυξης που περιλαμβάνει δυο χρόνια Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης θεωρητικής και πρακτικής, ενώ οι αστυνομικοί έχουν στη διάθεσή τους μια πλατφόρμα με εκπαιδευτικό υλικό προσβάσιμο στους μαθητευόμενους και στους αστυνομικούς. Επίσης γίνεται προσπάθεια της Ισλανδικής Αστυνομίας να υπηρετούν στο σώμα ίσος αριθμός ανδρών και γυναικών, ενώ έχουν ενταχθεί ειδικές εκπαιδευτικές ενότητες και εργαλεία στο πρόγραμμα εκπαίδευσης που αφορούν στην ενδοοικογενειακή βία.
Δ. Για την ενημέρωση των πολιτών, φροντίζουν ώστε ανά τακτά χρονικά διαστήματα να δημοσιοποιούνται τα συγκεντρωτικά δεδομένα των ενεργειών. Με συνεχή ανασκόπηση των πεπραγμένων και αξιολόγηση όλης της πορείας εξάγουν στατιστικά στοιχεία που τα δίνουν στα ΜΜΕ και μέσω αυτών, ενημερώνεται η κοινή γνώμη. Αυτή η δημοσιοποίηση βοηθά στην τροποποίηση των κοινωνικών στάσεων και στη μείωση της ανεκτικότητας στη βία. Τονίζουν πως είναι σημαντικό να συμμετέχουν τα ΜΜΕ δυναμικά στην όλη προσπάθεια γιατί επηρεάζουν καθοριστικά την κοινή γνώμη και τις κοινωνικές συμπεριφορές. Ρόλο παίζει επίσης και η ακαδημαϊκή κοινότητα, που χρειάζεται να ασκήσει εξωτερική κριτική. Γι αυτό είναι σημαντικό να εξασφαλιστούν συνεργάτες επιστήμονες κλπ, που θα προωθήσουν το θέμα. Ακόμη και γυναίκες σε θέσεις ευθύνης μπορούν να επηρεάσουν αποφάσεις και αλλαγή των νόμων. Τέλος, ανά τακτά χρονικά διαστήματα διεξάγονται εκστρατείες ενημέρωσης του γενικού πληθυσμού και προβαίνουν σε ενέργειες αξιολόγησης.
Το τελικό ζητούμενο όλης της προσπάθειας είναι να εδραιωθεί η συνείδηση ότι το θύμα δεν φταίει ποτέ. Η βία είναι ευθύνη της κοινωνίας και της αστυνομίας, όχι των θυμάτων. Αν καταλάβουμε τον κύκλο της βίας, κρατάμε το κλειδί για να τον σπάσουμε, τονίζουν. (Αφορμή-κακοποίηση-συμφιλίωση-ένταση).
Η φροντίδα για τα θύματα είναι υποδειγματική.
Α. Αφού παρέμβει η αστυνομία και ασκηθούν οι διώξεις, πολύ σημαντικό είναι να αποφευχθεί η δευτερογενής θυματοποίηση. Γι αυτό, στα θύματα παρέχεται άμεση και εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν στην πορεία της υπόθεσής τους. Η επιζώσα χρειάζεται απλά να αναφέρει μόνο τον αριθμό της υπόθεσής της και αμέσως αποκτά πρόσβαση στις πληροφορίες.
Β. Ο στόχος επίσης είναι να μειωθούν τα βήματα που απαιτούνται για να λάβει τη βοήθεια το άτομο όταν τη χρειάζεται. Έτσι, αξιοποιήθηκε το 112 που χρησιμοποιήθηκε στην πανδημία. Την ιστοσελίδα του 112 (www.112.is) την χρησιμοποιούν πλέον στην Ισλανδία ως ένα μέσο επικοινωνίας με τις/τους πολίτες και για αυτό κάθε φορά που συμβαίνει κάτι δημοσιεύουν άρθρα, ιστορίες, πληροφορίες προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν το κοινό για διάφορες μορφές βίας και επίσης να το ενημερώσουν για το πού μπορεί να αναζητήσει βοήθεια. «Όταν τα βάλεις όλα μαζί και αρχίσει να σχηματίζεται η εικόνα του παζλ, καταλαβαίνεις πού υπάρχουν κενά... πού δεν έχεις να προτείνεις καμία διέξοδο ή παροχή βοήθειας... Και οφείλεις να τη φτιάξεις [την υπηρεσία που λείπει], μόλις το αντιληφθείς...», λένε στην ελληνική αποστολή.
Γ. Ειδικό νοσοκομειακό τμήμα λειτουργεί όλο το 24ωρο για τη σεξουαλική κακοποίηση με ειδικευμένο προσωπικό και στόχο να αποφευχθεί η δευτερογενής θυματοποίηση, ενώ οι επαγγελματίες ταξιδεύουν σε απομακρυσμένες περιοχές προκειμένου να βοηθήσουν τα άτομα που έχουν ανάγκη.
Δ. Τα Κέντρα οικογενειακής δικαιοσύνης λειτουργούν σε διάφορα μέρη της Ισλανδίας. Η ιδιαιτερότητά τους είναι πως λειτουργούν με τη συνεργασία 9 φορέων και όχι ως φορέας πρώτης γραμμής που θα παρέμβει στην κρίση (όπως τα Κέντρα Οικογενειακής Δικαιοσύνης άλλων χωρών). Εδώ είναι ο φορέας που διατομεακά θα βοηθήσει την επιζώσα να αξιολογήσει την κατάσταση και να βρει την καλύτερη δυνατή λύση και την ασφαλέστερη για τον εαυτό της και τα παιδιά της. Χρησιμοποιείται ως ξενώνας επείγουσας φιλοξενίας χωρίς ανώτερο χρονικό όριο παραμονής. Δεν υπάρχουν κριτήρια για την είσοδο στον ξενώνα, ούτε κάποια διαδικασία παραπομπής. Μπορεί να γίνει άμεσα με ένα απλό τηλεφώνημα στον ξενώνα από την ίδια τη γυναίκα ή με μεταφορά μητέρας και παιδιών από την Αστυνομία ή άλλο συνεργαζόμενο φορέα. Το τηλέφωνο του ξενώνα και η διαδικασία υποδοχής λειτουργεί όλο το 24ωρο, όλες τις ημέρες του έτους.
Ε. Σε δεύτερο στάδιο για τη φροντίδα της επιζώσας, υπάρχουν τα διαμερίσματα μεταβατικής στέγασης. Το κάθε διαμέρισμα παρέχεται στην επιζώσα με χαμηλό ενοίκιο για ένα έτος προκειμένου να μπορέσει μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα να διευθετήσει τις όποιες εκκρεμότητες και να ενδυναμωθεί επαρκώς ώστε η οικογένεια να μεταβεί με ασφάλεια σε συνθήκες απολύτως ανεξάρτητης και αυτάρκους διαβίωσης.
Αυτοί οι τόποι στέγασης, όπως τονίστηκε, είναι άγνωστοι στον θύτη, παρέχουν ασφάλεια και μειώνουν την πιθανότητα να επιστρέψει εξ ανάγκης η γυναίκα στο σπίτι όπου κινδυνεύει να συνεχιστεί η κακοποίησή της.
Στ. Ειδική μέριμνα υπάρχει για τα παιδιά. Όλοι οι πολίτες έχουν νομική υποχρέωση να αναφέρουν οποιαδήποτε υποψία ή πληροφορία πέσει στην αντίληψή τους για την κακοποίηση παιδιού, ενώ οι περιπτώσεις κακοποίησης ανήλικου, ή αν τα παιδιά είναι μάρτυρες της κακοποίησης, αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή. Για τον σκοπό αυτό έχει θεσπιστεί και λειτουργεί το “σπίτι του παιδιού”. Αυτό είναι ένας χώρος διαμορφωμένος έτσι ώστε το παιδί να νιώθει ασφάλεια. Το ενημερώνουν ότι δεν κινδυνεύει και ότι το βλέπουν όσοι πρέπει να ακούσουν την κατάθεσή του. Όλοι οι επαγγελματίες είναι υποχρεωμένοι να βρίσκονται εκεί. Το παιδί πρέπει να μιλήσει μόνο μία φορά. Αν χρειαστεί να ξαναδώσει κατάθεση, έχουν παρατηρήσει ότι μπερδεύεται και καταστρέφεται και η πρώτη του κατάθεση έτσι. Γι αυτό και η αστυνομία και ο εισαγγελέας και ο ψυχολόγος και όσοι εμπλέκονται στη διαδικασία, υποχρεούνται να είναι εκεί στο “σπίτι του παιδιού” σ’ αυτή την πρώτη κατάθεση που βιντεοσκοπείται για να μπορούν να παρατηρούν και τη γλώσσα του σώματος τότε και αργότερα. Αυτό το βίντεο θα παρουσιαστεί στο δικαστήριο μαζί με όλα τα στοιχεία που θα έχει συγκεντρώσει η αστυνομία.
Η Ελένη Γούλα γεννήθηκε στο Βασιλίτσι Μεσσηνίας και σπούδασε στην Αθήνα φιλόλογος. Το πρώτο διήγημά της δημοσιεύτηκε το 1997 στο περιοδικό Big Bag και έκτοτε δεν έχει σταματήσει να γράφει και να μαστορεύει ιστορίες. Κυκλοφορούν δημοσιευμένες σε περιοδικά, σε τρεις ατομικές συλλογές και σε τρεις συλλογικούς τόμους. Επίσης έγραψε και ένα βιβλίο-καταγραφή σχολικής εμπειρίας με τον τίτλο, "το λαϊκό θέατρο στη Νεότερη Ελλάδα". Ζει μόνιμα στην Αθήνα και είναι μέλος του δικτύου γυναικών συγγραφέων, "η Φωνή της".
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου